Circulaire innovaties worden zichtbaar in Hof van Cartesius

In het kader van het programma #NRPCirculair waren we onlangs bij Hof van Cartesius in het Werkspoorkwartier. Een paar jaar geleden was dit nog verwaarloosde groenstrook langs het spoor, nu een proeftuin voor circulariteit. Om de ontwikkeling op gang te helpen, schreef de gemeente in 2014 een Open Call uit voor een tijdelijke functie van de groenstrook. Wie het beste idee had mocht dat verwezenlijken. Die Open Call werd gewonnen door de zussen Bianca en Charlotte Ernst. Charlotte Ernst is initiatiefnemer, opdrachtgever en inmiddels creatief leider. Bianca Ernst is zakelijk leider. Het Hof wil inzetten op een zo breed mogelijke duurzame ontwikkeling; van energiesystemen en bouwmethode tot een groen en gezonde stad voor iedereen. Er wordt geëxperimenteerd op alle vlakken met het terugbrengen van afval en reststromen.

Eigen gevel en interieur afbouwen

Qua organisatievorm kozen de zussen voor een een coöporatie; de huurders van de studio’s zijn de leden. Iedereen die er werkt doet iets creatiefs of iets op het gebied van duurzaamheid. De werkruimtes werden water- en winddicht en casco opgeleverd. De ondernemers konden hun eigen gevel en interieur afbouwen. “Zo creëren we eigenaarschap en binding met de plek, zodat we samen op de plek kunnen voortbouwen en van hieruit organisch het gebied kunnen ontwikkelen”, zo vertelt Bianca Ernst.

Wat is er zoal circulair aan het Hof van Cartesius?

De paviljoens aan de straatkant zijn gemaakt van demontabele staalconstructies. Aan de andere kant zijn ze gemaakt van houten balken en een tweedehands spoorrails. De kolommen in het hoofdgebouw waren ooit spoorrails. De stalen spanten komen uit een oude loods. De schuifpui en de kozijnen zaten vroeger in woningen en kantoren. De binnen/buitengevels bestaan uit gebruikte sandwichpanelen, die ze aangeboden kregen. Deze worden normaal gesproken als isolatiemateriaal gebruikt. Hier vormen ze tevens de afwerking. waardoor de gevel nu een verzameling bonte kleuren is. Overigens is niet alles hergebruikt, maar is er ook deel nieuw, zoals bijvoorbeeld de fundering, een deel van de staalconstructies en de helft van de pv panelen. Het Hof ontvangt veel materiaal direct van slopers. Maar veel materialen liggen ook bij fabrikanten. Het gaat dan vaak om afgekeurde partijen.

Soepele samenwerking

Een van de aanwezigen vraagt of het allemaal wel brandveilig is, een vraag die ze wel vaker krijgen. Dat is het; ze hebben alles in samenspraak met de brandweer gedaan. Alle studio’s hebben een directe uitgang, dus er waren geen vluchtroutes of brandtrappen nodig. De samenwerking met welstand was best spannend. Ze wisten immers nog niet hoe het eruit ging zien. Gelukkig zagen zij het Hof ook als proeftuin en ging de samenwerking daardoor heel soepel. De welstandcommissie toetste de uitgangspunten en als enige voorwaarde stelden zij dat er een coördinerend architect aangesteld zou worden.

De rol van een architect in een circulair bouwproject

De rol van een architect in een circulair project is overigens heel anders dan bij een regulier bouwproject. Hier staat material driven design centraal. Ontwerpen met de materialen die voorhanden zijn. Voor een architect betekent dit dat hij zich veel minder op details richt maar meer de kaders schept en een regisserende rol vervult.

Doorbouwen

De komende jaren wordt er doorgebouwd aan het Hof van Cartesius. Zo gaan ze met CLT, dat afkomstig is van een school in Rotterdam (die afgebroken moest worden voordat deze was opgeleverd), een nieuwe loods bouwen naast de huidige omdat deze te klein is. In de nieuwe loods komt Buurman Utrecht en in de kleine loods een restaurant. Buurman Utrecht is een combinatie van een bouwmarkt voor gebruikte materialen, werkplaats en plek om te leren. Het doel van Buurman Utrecht is om ook particulieren te inspireren om te bouwen en te maken met materiaal dat er al is.

Boodschap voor renovatie en transformatiepartijen

Naast alle inspiratie die Hof van Cartesius biedt, geven de zussen ook een aantal lessen mee aan de NRP partners en andere partijen die zich bezighouden met renovatie en transformatie: “Wees kritisch op elkaar in de keten in wat je weggooit en wat je kunt hergebruiken. Denk creatief in oplossingen en begin gewoon klein.”

Meer denken vanuit circulaire economie

Na het inspirerende verhaal van de initiatiefnemers van het Hof van Cartesius, nam Pablo van der Laan, strategisch adviseur vastgoedbeheer bij Ymere ons mee in de visie van Ymere op duurzaamheid. De keuzes die Ymere maakt moeten niet alleen nu, maar ook in de verre toekomst duurzaam zijn. Bij nieuwbouw wordt nu al nagedacht over eventuele latere functies voor het gebouw. Bij materiaalkeuzes wordt vaak voor een duurdere variant gekozen die langer meegaat of verlichting die je minder vaak hoeft te vervangen. Daarnaast denkt Ymere veel meer vanuit de circulaire economie: materialen moeten na eventuele sloop weer maximaal herbruikbaar zijn. Ymere kijkt voortdurend naar innovaties op de markt, maar stelt ook vaak zelf een duurzame vraag aan co-makers of leveranciers, waaronder NIBE.

CO2 uitstoot van materialen verlagen

Kamiel Jansen, Senior adviseur duurzaam bouwen bij NIBE vertelt tijdens zijn presentatie hoe ze Ymere helpen om de CO2 uitstoot van bouwmaterialen te verlagen bij de renovatie van hun woningportefeuille. NIBE heeft met behulp van waardescan Wearthy, die ontwikkeld is door NIBE en New Horizon, alle producten doorgenomen en duurzame alternatieven aangedragen waarmee Ymere een milieusprong kon maken. Er is dus op componentniveau gekeken welke winst er behalen viel en hoe de MPG waarde geoptimaliseerd kon worden.

31 kilometer aan kunststofkozijnen

Het programma sloten we af met een concreet project, ingebracht door Hemubo: De renovatie van galerijflats in Overvecht Noord van Mitros. De complexen zijn in de jaren ’60 gebouwd met het Intervam bouwsysteem en zijn een typisch voorbeeld van naoorlogse systeembouw. Het bouwsysteem maakte het mogelijk om in korte tijd tegen relatief lage kosten veel woningen te bouwen. Landelijk zijn er 14.000 woningen volgens dit systeem gebouwd waarvan er 6.500 in Utrecht staan. Veel van deze woningen zijn aan groot onderhoud toe. De woningen dienen technisch en functioneel op orde gebracht te worden en er moet voor gezorgd worden dat bewoners weer prettig kunnen wonen. Daarnaast wil Mitros met het groot onderhoud en de nieuwe uitstraling van de flats de hele wijk upgraden. Dat is nodig, er is veel sociale problematiek in de buurt. Als bewoners weer trots kunnen zijn op hun woning en hun directe omgeving heeft dat invloed op de hele wijk. Hemubo ontwikkelde samen met haar ketenpartners een nieuwe, flexibele geveloplossing die aansluit op het op het Intervam systeem. De huidige kunstkozijnen worden dus vervangen en de vraag is wat voor (her)bestemming voor de 31 km aan kunststofkozijnen gezocht kan worden, anders dan het vermalen ervan. Daarvoor is er ook een samenwerking met Hogeschool Utrecht gestart, die met het idee van een circulair paviljoen kwam.