Column Vincent van Rossem: Het Hamerkwartier

Daarna daalde er een sprookjesachtige rust neer over Amsterdam Noord. Het werd een soort openluchtmuseum van tuindorpen uit de jaren twintig. In die verre jaren was de Gemeentelijke Woningdienst een min of meer socialistisch bedrijf waar de grondgebonden eengezinswoning werd beschouwd als de enige goede woning voor arbeidersgezinnen. Snode plannen om daar eens wat van te slopen, leden schipbreuk op monumentenprocedures. Eerst, als ik het me goed herinner, Vogelbuurt, en meer recent de Van der Pekbuurt.

Het Hamerkwartier was het laatste stukje industrieel verleden in Noord, een rommelig gebied met onduidelijke bedrijfsgebouwen die een min of meer vervallen indruk maakten. Geen materiaal voor monumentenprocedures. Maar wel ideaal voor de creatieve avant-garde, lage huren, informele werkruimtes zonder poespas. Er was op een gegeven moment zelfs een hip restaurant waarvoor mensen helemaal naar Noord kwamen. Misschien is dit per definitie een voorbijgaande fase in de ontwikkeling van een oud bedrijventerrein, de kunstenaars ontdekken het en moeten dan weer plaats maken voor het grootkapitaal.

Toch zou het interessant zijn om eens te onderzoeken of het anders kan. Door bijvoorbeeld een opdracht te geven aan Lacaton & Vassal, echte ontwerpers die van niets iets kunnen maken, om het Hamerkwartier te renoveren en te transformeren tot een duurzame wijk voor vrije geesten. Maar het gemeentebestuur heeft anders besloten. De ambtelijke burelen hebben weer een plan gemaakt volgens de inmiddels bekende formule, met veel nieuwbouw, dus onbetaalbare bedrijfsruimten, en natuurlijk de standaard hoogbouw. Soms vraag ik mij af of de mensen die ik van vroeger ken daar nog steeds, inmiddels dementerend, torentjes zitten te knippen uit piepschuim.

Er zijn gemeenteraadsverkiezingen geweest, Amsterdam krijgt weer een links college. Maar het is een teken aan de wand dat de eclatante overwinning van de PvdA is behaald met armoedebestrijding. Ooit won de PvdA verkiezingen met sociale woningbouw. Wie bouwt? Ja, dat was de legendarische wethouder Wibaut. Het Algemeen Uitbreidingsplan werd in 1930 ontworpen als een visionair project voor de emancipatie van de arbeidersklasse. Amsterdam West was een emancipatiemachine, met betaalbare woningen, parken, sportvoorzieningen en goede scholen. Wat is er toch gebeurd met Amsterdam en de PvdA?

Waarom is het voormalige Mekka van de volkshuisvesting een stad geworden die het ergste moet voorkomen met armoedebestrijding? De plannen voor het Hamerkwartier geven geen antwoord op die vraag, integendeel. Het stedenbouwkundig beleid stuurt cynisch op degenen die aan de goede kant staan van de groeiende kloof tussen arm en rijk. Armoedebestrijding is symptoombestrijding. Een echte visie op de toekomst van Amsterdam, als een stad die geen armoede kent, begint bij de stedenbouw, wat dat betreft kan het zogenaamd linkse college nog veel leren van het Algemeen Uitbreidingsplan.

Foto boven: De Hamerstraat met op de voorgrond het Amsterdamse IJ. (c) Stadsarchief Amsterdam.