Excursie Parijs: 9 boeiende transformatie en renovatieprojecten en de 6 belangrijkste lessen

Parijs, stad van de liefde, hoofdstad van Frankrijk en een stad met veel bijzondere renovatie- en transformatieprojecten. De ideale locatie voor een excursie van NRP FORUM. Parijs heeft 2,22 miljoen inwoners, maar in de agglomeratie wonen er meer dan 10 miljoen. Een grote stad, waar veel renovatie- en transformatieprojecten te vinden zijn. We hebben er daarom ook veel gezocht en zijn ook Boulevard Périphérique overgestoken om in een banlieue te kijken. In de voorsteden staan veel gebouwen die na 50 jaar aan renovatie toe zijn.

La Garance, werkgelegenheid in een monofunctionele wijk

Dit is de eerste keer dat NRP FORUM per trein op excursie ging. Na een treinreis met de Thalys waren we heel vlot in Parijs. Zelfs nog eerder dan verwacht. Het eerste project dat we bezochten was La Garance in het oosten van Parijs. Op deze plek stond een busremise, diie is gesloopt en ondergronds herbouwd. Daarboven is het Ministerie van Binnenlandse Zaken en een school verrezen. De architecte Birgitte Metra leidde ons rond. Het gebouw met busremise bestaat uit een oppervlakte van 30.000 vierkante meter. La Garance is een opvallend gebouw met een rode gevel en deels wit gestempeld composietbeton. Aan de binnenkant maakt het la Garance contact met zichtlijnen die aansluiten bij het stratenplan. Ook is er een binnentuin met raampartijen die voor licht zorgen in de remise. Het is een wonderlijke combinatie die goed werkt. Het heeft ervoor gezorgd dat er werkgelegenheid is in een monofunctionele wijk. Ook scheelt het veel buskilometers, omdat de remise niet is verplaatst naar de rand van de stad. Het duurde 12 jaar om het project op te leveren, maar het resultaat mag er zeker zijn!

Reinventing Paris, prijsvraag om circulaire renovatie en transformatie te stimuleren

Ons volgende project had ook alles met de Franse overheid te maken. In het stadhuis van Parijs kregen we een toelichting op het programma Reinventing.paris door Marion Waller. Ze is adjunct-directeur op het gebied van stedelijke vernieuwing en één van de sleutelfiguren in het implementeren van Reinventing.Paris. Deze prijsvraag was uitgeschreven door de gemeente om circulaire renovatie en transformatie te stimuleren. De gemeente wees 23 locaties aan waar teams zich op konden inschrijven. De locaties verschilden van grootte, functie en opgave. Op 21 locaties wordt het winnende ontwerp uitgevoerd of is al bijna gerealiseerd. De prijsvraag was voor de gemeente een middel om innovaties versneld te implementeren. De belangrijkste hiervan was de omslag van denken van sloop-nieuwbouw naar renovatie en transformatie. Maar ook circulair materiaalgebruik en het toepassen van houtbouw – ook in hoogbouw – zijn voorbeelden van dergelijke innovaties. Ook gaven Dieuwerke Spaans en Jennifer Maier nog een pitch over hun manier van renoveren en transformeren in Nederland.

Lafayette Anticipations, nieuwe kunstinstelling achter 19e eeuwse Parijse magazijngevel

Op steenworp afstand lag het volgende project: Lafayette Anitcipations. We krijgen een rondleiding door Colin Reynier en Alexandre Moulin. Beiden werkzaam bij DATA Architects. Ze hebben samen met OMA, onder leiding van Rem Koolhaas gewerkt aan dit gebied. Het project bestaat uit meerdere onderdelen. In het museum, dat in een bestaand gebouw is gerealiseerd zitten twee bewegende vloeren, die  naar 4 verschillende etages verplaatst kunnen worden. Er zijn meer dan 50 mogelijkheden om de vloeren te plaatsen. Dit geeft het museum elke keer weer een hele andere uitstraling. De hoven rondom het museum zijn openbaar gemaakt en bij de buurt betrokken. Hierdoor zijn er intieme openbare ruimte ontstaan waarin prettig verbleven kan worden. Als ondergrond waren houten tegels gebruikt in een rubberen vloer, waardoor de hoven een vriendelijke uitstraling kregen. Vaak werden deze hoven als opslag gebruikt. Deze ingreep van stedelijke vernieuwing maakt nieuwe openbare ruimte toegankelijk met intimiteit en een prettig verblijf.

Les Courtillières, renovatie vanuit de sociale opgave gedacht

De volgende dag reisden we naar de rand van Parijs. In Pantin is een grote concentratie sociale huurwoningen gerealiseerd in de jaren 50, 60 en 70. Les Courtillières is een buurt met een eindeloos slingerend gebouw waarin woningen zijn gerealiseerd. Daaromheen staat een aantal woontorens. In het midden is een park aangelegd. Enkele jaren geleden is de buurt gerenoveerd. Hierbij is er gedacht vanuit de sociale opgave. De maatregelen die zijn genomen beperken zich niet tot fysieke, maar op sociaal gebied is er ook het één en ander gebeurd. Zo zijn er meerdere woningtypen geïntroduceerd om verschillende typen huishoudens aan te trekken. De gebouwen zijn aan de buitenzijde geïsoleerd en bekleed met subtiel in kleur verlopende tegeltjes. Hierdoor voelt het complex veel intiemer en vriendelijker aan, dan dat bij zo’n enorme schaal wordt verwacht. Het park is opnieuw ingericht met rijkere hoogwaardige beplanting en een grote speelvoorziening. ’s Nachts gaat het park dicht om de veiligheid te waarborgen. Een klein stukje van het complex is gesloopt om het park beter bereikbaar te maken. Het gebied geeft ondanks de hoge dichtheid een open gevoel.

Docks en Seine, City of Fashion and Design

Dan weer terug naar de binnenstad. Vlakbij Gare d’Austerlitz staat Docks en Seine. Een overslag en pakhuis aan de Seine. Decennialang stond dit pand bekend als de plek waar de goedkoopste tapijten van Parijs te vinden waren. Toen het ook deze functie verloor kwam het enige tijd leeg te staan. Brendan MacFarlane, van Jakob+MacFarlane, gaf dit gebouw een nieuwe invulling. Op dit moment is het in gebruik als City of Fashion and Design. Het Franse modeinstituut is er gevestigd. Er zijn tentoonstellingsruimten, winkels en restaurants te vinden. Hoewel het gebouw op de slooplijst stond, hebben de architecten de waarde ervan aangetoond en versterkt met een bijzondere knalgroene aanbouw die de Seine symboliseert. Dankzij reflecties heeft de gevel een bijzondere groene kleur. Yann Kersalé is verantwoordelijk voor de verlichting, die de plek in de donkere uren tot leven brengt.

Fondation Jérôme Seydoux – Pathé, tempel voor de stomme film

Renzo Piano heeft vlakbij Place d’Italie een tempel gebouwd voor de stomme film. Het gebouw is een omgekeerde scheepsromp, gebouwd op de binnenplaats van een aantal andere gebouwen. Het lijkt met alsof het gebouw zich heeft verankerd aan de omliggende gebouwen. Hierdoor ontstaat een evenwichtige eenheid. De koepel van het gebouw bestaat uit glas dat bijeen wordt gehouden door houten bogen. Over deze koepel is een tweede gespannen met geperforeerde metalen platen, waardoor het licht gedempt en gelijkmatig naar binnenvalt. Gezien de enorme detaillering moet het budget voor dit project enorm zijn geweest. Hoeveel? Daar zullen we helaas nooit achter komen. De kosten zijn geheim.

Macdonald Warehouse, gerenoveerd en getransformeerd door Rijksbouwmeester Floris Alkemade

Terug naar de rand van de gemeente: hier heeft Rijksbouwmeester Floris Alkemade in samenwerking met onder andere XDGA en OMA het MacDonald Warehouse gerenoveerd en getransformeerd. Ter plekke kregen we een rondleiding van Milena Wysoczynska. Zij heeft ook meegewerkt aan de realisatie van dit gebouw. Op deze loods van 600 meter lang zijn circa 1000 nieuwe woningen gerealiseerd. Hiervoor is het gebouw opgetopt. Aan de plint zijn winkels en maatschappelijke voorzieningen gevestigd. Ook is er een doorbraak gemaakt om een tramlijn aan te leggen. Dit zorgt er tegelijkertijd voor dat het gebied beter verbonden is met het treinnet.

Le Centquatre, cultureel buurtcentrum

De laatste locatie die we op zaterdag bezochten was Le Centquatre/104. Dit gebouw is 120 jaar gebruikt door de gemeentelijke begrafenisondernemer. Per dag werden er ongeveer 150 personen begraven. Sinds 1997 is het een monument en getransformeerd naar een cultureel buurtcentrum waar tentoonstellingen, (sport)bijeenkomsten en concerten worden gegeven Een bijzondere plek die dag in dag uit intensief wordt gebruikt door zowel kunstliefhebbers als jongeren uit achterstandswijken. Het centrum bruiste van de energie van jongeren die oefenden met dansen en andere sporten. Op het moment dat wij er waren was er ook een tentoonstelling over elektronische kunst.

Notre Dame, toekomstige plannen voor de kathedraal

Een bezoek aan Parijs kan niet zonder een bezoek aan de Notre Dame. Zeker nu hier, na de brand, ingrijpende renovatiewerkzaamheden gaan plaatsvinden. Ter plekke werd er een toelichting gegeven door Jesper Gringhuis over de toekomstige plannen voor de kathedraal. Zowel de realistische als de iets minder realistische ideeën werden besproken. Hopelijk kunnen we over een aantal jaren weer genieten van een kerk die, op wat voor manier dan ook, weer in haar glorie hersteld is.

Zes belangrijkste lessen

Een excursie waarin we zoveel gezien, gevoeld en beleefd hebben, daar valt ook veel van te leren. Hieronder de 6 belangrijkste lessen:

1. Een duidelijke visie en stevige ambitie van een gemeente op transformatie en renovatie is een belangrijke randvoorwaarde voor succesvolle projecten.
2. Het sturen op gewenste innovaties en multidisciplinaire samenwerking levert meer op dan het hanteren van de hoogste grondopbrengst bij verkoop.
3. Bij binnenstedelijke renovatie is aandacht voor het stedenbouwkundig ensemble essentieel.
4. Het inbouwen van flexibiliteit levert robuustere gebouwen op en maakt het mixen van functies gemakkelijker.
5. Lange adem en het vasthouden van ambities is noodzakelijk. Projecten lopen lang en kunnen soms meer dan 10 jaar duren.
6. Een integrale aanpak van een complex met zowel sociale als fysieke maatregelen zijn in staat om de leefbaarheid in een buurt substantieel te verbeteren.

Download de excursiegids

"Excursiegids Parijs"