Hans Hammink van Architekten Cie.: 4 thema’s die circulair ontwerpen en bouwen handen en voeten geven

Circl, het circulaire paviljoen van ABN Amro aan de Zuidas, is in korte tijd uitgegroeid tot een soort bedevaartsoord voor iedereen die met circulair ontwerpen en bouwen aan de gang wil gaan. Voor NRP Partner en architect Hans Hammink van de Architekten Cie., ontwerper van Circl, was circulair ontwerpen drie jaar geleden nieuw en één grote ontdekkingsreis. Net als voor veel mensen was ook voor hem ‘circulair ontwerpen’ destijds nog een vrij vaag begrip en onbekend terrein. Maar door de ervaringen die Hans opdeed tijdens de realisatie van Circl, kwam hij tot 4 belangrijke, onderliggende thema’s die circulair ontwerpen en bouwen handen en voeten geven:

1. Ketensamenwerking
2. Energieopslag/energietransitie
3. Toenemende focus op materialisering
4. Digitalisering

Hans gaat in dit artikel in op deze vier thema's.

1. Ketensamenwerking

Ketensamenwerking; niet echt een sexy woord maar wel een heel belangrijke. Momenteel hebben we hebben de kloof tussen architecten, bouwbedrijven en bedrijven die verantwoordelijk zijn voor het beheer en onderhoud nog niet weten te dichten. De bouw zit simpelweg nog niet zo in elkaar.

De wereld van circulair bouwen is veel dynamischer, waarbij partijen rekening moeten houden met hun opvolgers. Dat geldt ook net zo goed voor de bestaande bouw. Leveranciers worden ook veel meer ‘medemakers’. Het is belangrijk om vroegtijdig in het proces naar de gehele keten te kijken, tot en met gebruik en onderhoud. En leveranciers en uitvoerende partijen zo vroeg mogelijk te betrekken. Pas als alle betrokken partijen vanaf de start samen optrekken en verantwoordelijkheden delen worden innovatieve oplossingen gevonden en echte waarde toegevoegd.

Versnipperd werken is funest voor circulariteit werken. Bij Circl is de ontwikkelaar en eigenaar één partij, waardoor het eenvoudiger is om circulair te werken. We konden namelijk laten zien dat de investeringen die je doet helemaal niet zo hoog waren als je de impact ervan over een periode van 30 jaar bekijkt. Gelukkig krijgt circulariteit in aanbestedingen meer aandacht waardoor het ook meer omvang en dus impact krijgt.

2. Energieopslag/energietransitie

Circl laat goed zien wat er al mogelijk is op het gebied van energieopslag en het energiereductie. Energieopslag is een belangrijke stap in de energietransitie.

In Circl wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van de stroom die de zonnepanelen aan de gevel leveren. Hierbij wordt de stroom niet omgezet in wisselstroom, maar is er een gelijkstroomnet toegepast. Dit levert energiewinst op. In de omschakeling van gelijkstroom naar wisselstroom gaat namelijk energie verloren. Het gelijkstroomnet sluit beter aan op pv-panelen, en heeft een betere mogelijkheid tot opslag van energie dan wisselstroom. Circl is energieneutraal; het energiegebruik wordt beperkt. Dat is een hele prestatie want er valt veel schaduw op het gebouw dus er is relatief weinig energieproductie.

3. Toenemende focus op materialisering

Het beeld van bestaande gebouwen moet kantelen; we moeten gebouwen steeds meer beschouwen als depots voor de toekomst. Depots waar waardevolle spullen uitkomen. De vastgoedwereld verandert daarin nog niet heel snel, maar gelukkig zien partijen wel steeds meer het belang van ‘weten wat je hebt.’

Circulair bouwen is kansrijk door een focus op materialisering. De materiaalstromen – en de hoeveelheid afval als gevolg van sloop – zijn enorm. Er is een verandering van het ontwerp- en bouwproces nodig, waarbij rekening gehouden wordt met de herkomst, toekomst en technische levensduur van materialen en waarbij materialen zoveel mogelijk demontabel zijn om in de toekomst opnieuw te kunnen gebruiken.

Voor architecten is het belangrijk om open te staan voor materialen en onderdelen die je hebt, dus niet primair te kijken naar wat je mooi vindt. Eerst komt de materialisering, daarna de esthetiek. Zo ontstaat er vanzelf ook een heel nieuw idee van schoonheid.

4. Digitalisering

Digitalisering kan volgens mij een rol in gaan spelen in de ketensamenwerking; digitalisering kan samenwerking stimuleren. Er zijn al veel mooie systemen en tools op de markt, alleen zijn deze nog niet gekoppeld. De mogelijkheid tot vastlegging is ontstaan met BIM. Alleen worden de modellen na de bouw nu eigenlijk nog ‘weggegooid’. Daarmee is de slimheid ook weg. Van de modellen die we van Circl hebben, is van sommige delen de informatie inmiddels al verouderd. Het zou veel beter zijn om deze modellen ook te koppelen aan beheer en onderhoud. Vooraf moet al doorgesproken zijn hoe je het pand gaat onderhouden en gaat aanpassen zodra het noodzakelijk is.

Voor Circl hebben we zelf een materialenpaspoort gemaakt, eigenlijk je inventaris. Dat hebben we gemaakt met MADASTER, een platform dat producten en grondstoffen van een gebouw of project documenteert. De circulaire waarde van deze materialen is onder meer afhankelijk van de manier waarop het desbetreffende materiaal in het object verwerkt is.

Ook in het kader van de ontwikkeling van ‘gebouw as a service’ is het belangrijk om te weten wat je hebt. Zo is de lift in Circl bijvoorbeeld eigendom van de liftfabrikant. Als die vervangen moet worden dan weet je waar je moet zijn.

Een andere belangrijke digitale stap richting circulariteit is een marktplaats voor gebruikte bouwmaterialen Zo zien architecten tijdig welke producten zijn vrijgekomen en hergebruikt kunnen worden. Zo werkt BAM bijvoorbeeld aan ‘Circulair Building Platform’.

Ander gedrag en houding

Uiteindelijk gaat circulair bouwen niet alleen over technieken of processen maar ook over gedrag en een andere houding. Circl is een pionierproject geweest waarbij we open stonden voor alles en waarbij we superflexibel moesten zijn. De ervaring die we met Architekten Cie. hebben met werken in Rusland kwam daarbij goed van pas, ook om een onvoorspelbaar project leuk te vinden. Daar hebben ze een heel andere manier van werken. Het lijkt chaotisch maar uiteindelijk krijgen ze veel voor elkaar. Een open houding is bij circulair bouwen cruciaal, sluit Hans Hammink af.

Door: Ilse Boer