Grote animo voor gratis gastcollege van NRP Academie over circulariteit in renovatie en transformatie

Kantine Walhalla ligt precies tussen Fenixloods I en II in. De kantine is nu weer het pareltje van de wederopbouw-architectuur, die zo kenmerkend is voor de Gemeentewerken Rotterdam. Stefanie Stulen van Dura Vermeer legt uit dat zij in 2012 de transformatie hebben uitgevoerd. Toen stond circulariteit nog in de kinderschoenen en toch zijn er veel zaken uit het pand hergebruikt. De naastgelegen loodsen aan de Veerlaan hebben een lange en bijzondere historie als de restanten van de loods San Francisco van de Holland Amerika Lijn. Omstreeks 1900 waren dit de grootste havenopslagloodsen van de wereld (350 m lang). Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de loodsen gebombardeerd, maar een groot deel van de constructie overleefde de aanslag. Een brand in 1947 verwoeste het middendeel van de loodsen. De Fenix rees opnieuw uit haar as en bestaat sindsdien uit twee loodsen: Fenixloods I en Fenixloods II, tegenwoordig dus gescheiden met kantine Walhalla ertussen.

Anders naar de materie kijken

Lesdagen doorbrengen op unieke locaties is een bron van inspiratie en één van de vele belangrijke kwaliteiten van NRP Academie, onderschrijven opleidingscoördinatoren Erna van Holland en Barbara Middelhoff in hun presentatie over NRP Academie, de eenjarige opleiding voor renovatie en transformatie. Daarnaast is het onderscheidende vermogen van de NRP Academie vooral dat je wordt uitgedaagd om heel anders naar de materie te kijken en er mensen van verschillende disciplines aan deelnemen. Belangen herkennen en verbinden is cruciaal bij renovatie en transformatieopgaven. “Je leert echt samenwerken”.

Er wordt nu te veel verspild

Er zijn veel ondernemers en bedrijven die de wereld willen veranderen op het gebied van circulariteit. Zo ook Michel Baars, oprichter van New Horizon, die van gedurfde visies houdt maar daarbij wel met beide voeten op de grond blijft. Hij nam ons mee in zijn met humor doorspekte verhaal hoe hij met zijn organisatie de circulaire bouweconomie waar wil maken. Hij opent zijn presentatie met een slide waarop zijn zoon Teun van 3 jaar te zien is. In de toekomst hoeft hij zijn rijbewijs niet meer te halen en hij wordt waarschijnlijk wel 120 jaar. “Als de aarde er tenminste nog is”, plaatst Michel als kanttekening. Voor de generaties na ons moet er dus wat veranderen. Er wordt nu zo ontzettend veel verspild. Vrachtwagens vol afgedankte bouwmaterialen rijden de stad uit en evenveel vrachtwagens met nieuwe bouwmaterialen rijden de stad weer in. Op dit moment vindt slechts 8 procent van het zogenaamde afval zijn weg terug in gerecyclede materialen, maar meestal gaat het dan om laagwaardig hergebruik. De rest wordt verbrand. “Dramatisch”, volgens Michel Baars.

Zoveel mogelijk materiaal oogsten voor hergebruik

Met zijn bedrijf New Horizon ontmantelt Baars gebouwen met als doel zoveel mogelijk materialen te oogsten voor hergebruik. In hun ogen is ieder gebouw een donorgebouw. New Horizon levert het grootste assortiment bouwmaterialen uit Urban Mining ter wereld, met een aantoonbaar lagere milieu-impact en voldoet het materiaal aan alle reguliere kwalificaties. Veel van hun klanten hebben ook nog geen circulaire ambities. “Dan overtuigen we ze met het feit dat urban mining niet duurder is en niet langer duurt, de kwaliteit minimaal gelijkwaardig is en dat ze tegelijkertijd de kans hebben om maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen.”

In vijf stappen naar systeemverandering

In 5 stappen wil Baars met zijn bedrijf een systeemverandering op gang brengen.

Stap 1. "Hoe krijg ik regie over de bouwstoffen? Daarvoor moet ik zelf de materialen uit de gebouwen gaan oogsten en niet afhankelijk zijn van de huidige slopers.”

Stap 2. Baars gelooft niet in een marktplaats voor tweedehands materialen: “Ik moet voorspelbaar volume hebben om interessant te zijn voor de industrie. Daarvoor zijn niet alleen technologische innovaties nodig maar ook systeeminnovaties.  Over dat laatste maakt hij zich wel enigzins zorgen. De ontwikkelingen gaan veel sneller dan de meeste grote bedrijven aankunnen. "Het gat tussen wat wij kunnen en wat we werkelijk doen wordt daardoor steeds groter.”

Stap 3: Samenwerking staat centraal voor New Horizon. Zo werkt het bedrijf in het Urban Mining Collective samen met anderen aan innovatieve technieken die hoogwaardige recycling van traditionele bouwmaterialen mogelijk maken. Dat is al gelukt voor bijvoorbeeld beton en baksteen.

Stap 4: Opschalen. Positief is Michel Baars over de kansen die digitalisering en robotisering bieden voor opschaling. “Voor exponentiële groei is digitalisering noodzakelijk. Zelf hebben wij al onze data laten structureren door de Universiteit van Leiden en Delft. Op deze wijze kunnen wij eigenaren van gebouwen vertellen wat het materialenoverzicht is van hun eigendommen.“

Stap 5: "Ik koop consessies van eigenaren en zodra sloop aan de orde is, ben ik eigenaar van alle daarin aanwezige materialen. Je kunt daar in beleggen."

Het gaat Baars om echte circulaire economie, niet een aangepaste lineaire economie. Mogelijkheden om materialen te upcyclen, meer toegevoegde waarde te geven, is hiervoor de basis.

NRP Alumni pitchen circulaire bouwprojecten

Na het vurige betoog van Michel Baars en aantal vragen uit de zaal, was het podium voor drie pitches uit de praktijk van circulariteit. Marieke van den Wijngaard, projectmanager bij Woonbedrijf, beet het spits af. “Met Woonbedrijf hebben we onderzocht hoeveel afval er gemiddeld uit een woning komt en dit bleek maar liefst twee aanhangers per woning per jaar te zijn. Samen met onze partners hebben we toen gekeken, wat kunnen we met wat uit onze woningen komt bouwen? Dat zijn we nu aan het realiseren; op Strijp-S werken we aan 18 circulaire sociale huurwoningen. Alles in nauwe samenwerking met zeven toekomstige bewoners. Want acceptatie is ontzettend belangrijk benadrukt Marieke. Bewoners zoeken op de eerste plaats namelijk een woning en niet perse een circulaire woning. Haar boodschap aan de zaal als het gaat om circulair bouwen: “Gewoon doen! En ook: Zoek partijen die zich ook kunnen vinden in een nieuwe manier van werken, partijen waar je vertrouwen in hebt en omarm deze!”

Stefanie Stulen, project manager bij DuraVermeer en alumnus van de NRP Academie schetste in haar pitch wat er zoal hergebruikt is in Kantine Walhalla; van tegels, deuren tot een hergebruikte gymzaalvloer. Ook in het kantoor van Alliander in Arnhem heeft DuraVermeer zoveel mogelijk hergebruikt; 82% van de materialen is opnieuw teruggebracht. Kozijnen zijn gerepareerd en oude kabelgoten fungeren bijvoorbeeld nu als relingen aan het plafond. Bezig gaan met circulariteit levert ook samenwerkingen met andere soorten bedrijven op, volgens Stefanie. “Zo kwamen wij uiteindelijk bij een Schadeherstelbedrijf uit dat met ons heeft gekeken naar hendels die kozijnen beschadigden te herstellen.”

Housni Chaibi, vastgoedconsultant bij Brink Groep, presenteerde hoe Brink Groep KLM heeft begeleid bij het vertalen van de duurzaamheidsambities van KLM naar het vastgoed van KLM. Op de eerste plaats hebben we de term circulariteit met KLM besproken. Wat betekent het voor hen en hoe zorgen we dat de hele organisatie hiervan doordrongen raakt? De focus is dat het een sociaal maatschappelijke opgave gave is “We maakten vervolgens een blue print, met een matrix waarin we uitgangspunten hebben gedefinieerd.“

Fenix II behandelen als Rijksmonument

Na de pitches keerde Stefanie Stulen terug op het podium om meer te vertellen over de transformatie van Fenix II. Vanaf deze kades zijn miljoenen mensen uit Europa naar de Nieuwe Wereld vertrokken en vanuit elders hier aangekomen. Het verhaal van de landverhuizers zal worden verteld in het Landverhuizersmuseum door de stichting Droom en Daad. Het museum is voorzien is op de hele eerste verdieping. Het museum is bereikbaar door de ‘tornado’, twee in elkaar draaiende spiralen van spiegelend metaal die naar de eerste verdieping en het dak gaat. De begane grond biedt in de toekomst een mix van creatieve, culinaire en culturele activiteiten voor de buurt, de stad en haar bezoekers. Het ontwerp is van door MAD Architects uit China, een verwijzing naar de oudste Chinatown in Nederland dat Katendrecht ooit had. Stefanie vertelt dat ze Fenix II behandelen als ware het een Rijksmonument, terwijl dat het niet is. “We brengen de loods terug naar 1952. Denk aan de kleur groen, de oude kleur van Katendrecht, net als alle originele details en materialen.”

Fenix I blinkt uit in architectonisch en technisch opzicht

Waar de bouw van Fenix II nog moet starten, vertelde Robert Platje van Mei Architecten vertelde hoe Fenix I voor de tweede keer uit haar as verrees. Bij Fenix I heeft de architect voor een bijzonder ingreep gekozen: met een incisie is een grote volume op de bestaande loods geplaatst, waarin meer dan 200 nieuwe loftappartementen zijn gerealiseerd. Het volume heeft zijn eigen constructie: een grote stalen tafel – anderhalf miljoen kilo zwaar - die op stalen kolommen is geplaatst dwars door de bestaande loods heen. Het volume is hoog aan de waterzijde en lager aan de zijde van Katendrecht. Deze lofts zijn volledig naar wens van de kopers in grootte samengesteld en ingedeeld. Aan de havenzijde telt het gebouw negen verdiepingen en aan de kant van Katendrecht is het aantal bouwlagen teruggebracht tot zes verdiepingen. Zo werd enerzijds voor een betere aansluiting op de wijk gezorgd en aan de andere kant heeft dit geleid tot een betere bezonning en uitzicht voor de woningen en meer lichtinval in de binnenhoven. Om beide zijden van het gebouw goed toegankelijk te maken heeft Mei een passage ontworpen die dwars door het gebouw loopt. Overdag is deze passage open voor publiek. De glazen wanden in de passage geven een blik op het Cultuur Cluster, dat wordt gevormd door Conny Janssen Danst, Codarts en Circus Rotjeknor en waarvoor Mei inventieve oplossingen vond om de diverse benodigde ruimtes in de bestaande structuur van de loods in te passen.

Transformatieprojecten met eigen ogen ervaren

Net als bij de lesdagen van de NRP Academie hoort een rondleiding bij het programma. De groep splitste zich in tweeën en Fenix I en Fenix II werden onder begeleiding bezocht. Het was niet echt technisch weer, waardoor iedereen nat en kou in Kantine Walhalla terugkwam voor een drankje en een hapje. En natuurlijk om te netwerken. Een goede gelegenheid voor geïnteresseerden in de opleiding om de alumni en cursisten te bevragen en om elkaar beter te leren kennen. Want renoveren, transformeren en de circulaire economie lukken alleen samen.