Verduurzaming van bestaand vastgoed; verkenning van technische mogelijkheden en hoe we de vaart erin krijgen

Andy van den Dobbelsteen opent zijn college met de pakkende film ‘Energieslaven’ die laat zien hoeveel roeiers voluit moeten roeien om onze energievraag in de woning bij te houden. Behoorlijk schrikken! Waar je ook van schrikt, is hoe urgent het ingrijpen in de CO2 uitstoot nu is. Alle tegenargumenten heeft Andy al lang gehoord, maar wetenschappelijk is goed te onderbouwen dat we nu voor grote opgaven staan. We moeten ons realiseren dat elke woning in Nederland een bos ter grootte van een voetbalveld zou moeten hebben ter compensatie van de CO₂ uitstoot. Je hoeft geen rekenwonder te zijn om te na te gaan dat dit onmogelijk is.

Manieren om de klimaatdoelen te halen

TU Delft heeft op verschillende terreinen onderzoek gedaan naar manieren om de klimaatdoelen te halen. Bijvoorbeeld naar wat je kunt doen op het gebied van de bestaande voorraad woningen. Studenten van Andy doen mee met de Solar Decathlon Europa, een competitie voor teams die aan de slag gaan met het verduurzamen van bestaand vastgoed. In 2015 betrof de competitie een vraag voor de bestaande grondgebonden woningen en in 2019 voor appartementen (in een bestaand gebouw). De concepten worden op een gezamenlijk terrein gerealiseerd en tentoongesteld. Prêt-a-loger is de inzending voor de 1,4 miljoen Nederlandse rijtjeshuizen uit de jaren ’60. Door een ‘skin’ over het huis te plaatsen wordt de deze energieneutraal en wordt er meer ruimte toegevoegd, terwijl de kwaliteit van de woning onaangetast blijft.

Via vier stappen is aan de opgave gewerkt:

1. Onderzoek de lokale karakteristieken 
2. Reduceer de energievraag met bouwkundige maatregelen
3. Hergebruik alle reststromen in het huis
4. Produceer energie waar dat kan. 

Een greep uit de mogelijke ingrepen: verschillende maatregelen per gevel, afhankelijk van de oriëntatie, isoleren op de koude kant en een kas realiseren op de warme kant, het bergen van regenwater waarbij het water opgeslagen wordt onder het gebouw en het maken van een eigen warmte-koude opslag. 

Voor de inzending voor 2019 is MOR (Modular Office Renovation) ontwikkeld, een ontwerp om (een deel van) een inefficiënt kantoor te renoveren in een appartement dat meer energie produceert dan dat het zelf gebruikt. Een hap uit een van de Marconi torens in Rotterdam (nu beter bekend als Lee Towers) is als woongebouw ingericht. Daarbij zijn PV-gevelpanelen toegepast. Wat blijkt: de productie per paneel is lager dan op het dak, maar door plaatsing op drie gevels en een betere benutting van voor- en naseizoen, levert de gevel voldoende energie om deze investering terug te verdienen. De indeling van de verdieping is modulair en kan zelfs door de dag of seizoenen heen worden aangepast. Deze woning sluit aan bij de behoefte van de huidige woningzoekenden: weinig eigendom en veel gezamenlijk gebruik. Deze inzending is nu commercieel haalbaar en heeft vele prijzen gewonnen. De boodschap van Andy is: blijf onderzoeken, blijf experimenteren maar doe het ook gewoon. Elke stap is er een in de goede richting. 

We werken veel te langzaam aan de opgave

Sjoerd Klijn Velderman is de tweede spreker deze ochtend. Na jaren bij BAM te hebben gewerkt, is hij 6 jaar geleden gestart met adviesbureau Endule om partijen te ondersteunen bij de energietransitie van de bestaande voorraad. Wat hem verbaast, is hoe langzaam we werken aan deze opgave. Volgens hem komt dat omdat we de opgave benaderen als een verbetering van bestaande processen. Op die wijze gaan we het niet redden volgens Sjoerd. Als we 1000 woningen per dag renoveren, dan moeten we nog 30 jaar op deze manier verder. Er is een grote variatie in de bestaande bebouwing en we maken nu telkens maatpakken. Hij heeft het ‘the hard way’ geleerd. Hij maakte een prachtig technisch renovatieplan, waar de mensen niet op zaten te wachten. Met als gevolg dat het project niet doorging.

Wederopbouw 2.0

Hij haakte vervolgens aan bij Stroomversnelling, dat zich in eerste instantie richtte op het ontwikkelen van componenten die als een trein langs de projecten zou trekken om woningen te renoveren. Maar nog altijd kwam het niet vlot op gang. Als je kijkt naar de Wederopbouw, dan waren we in staat om 120.000 woningen per jaar te realiseren. Hoe kon dat? Omdat er systeembouw ontstond. Denk aan de ERA flats, de Vaneg woningen, de woningen van Intervam. De componenten werden in de fabrieken gemaakt en de woningen konden op de bouw door een klein aantal mensen in elkaar worden geassembleerd. Maar in de jaren ’70 sloten de fabrieken. Wat als we nu Wederopbouw 2.0 gaan opzetten?

Voor Sjoerd leidde dit tot het opzetten van Factory Zero, reinventing the building industry. Hij stelde drie randvoorwaarden:

1. Tenminste 21C binnentemperatuur realiseren
2. 40 minuten warm tapwater per dag 
3. Aantoonbaar beter binnenklimaat. 

Snelheid creëren

Binnen zes maanden stonden de eerste ideeën op papier. Er werd een prototype gebouwd dat als test werd neergezet bij de B&B naast zijn eigen huis. Een leerzaam expirement. Met de opgedane ervaringen werd het prototype doorontwikkeld met studenten van de Hogeschool Utrecht. Een eerste project (wel nieuwbouw) was een mooie testcase: een grote kast buiten het huis met alle benodigde installaties. De bewoners waren tevreden, maar de professionals vonden het er niet uitzien. Dat betekende doorontwikkelen: een kleiner formaat realiseren en de mogelijkheden onderzoeken om het op zolders te installeren etc. Daarbij werd steeds de focus gehouden op: hoe kunnen we snelheid brengen in het grote aantal te renoveren woningen. De productielijn werd verbeterd, er waren minder handen nodig en men haalde een productie van 30 modules per week. Het aandeel arbeid in de totaalkosten van de module was 3% (versus 25% traditioneel). De bewonerstevredenheid was hoog; het verbruik is goed te monitoren en binnen twee uur is de hele installatie gereed. Een mooie stap, maar Sjoerd is zeker nog niet klaar. Hij benadrukt om goed naar andere ontwikkelingen te kijken die ook weer een positieve invloed kunnen hebben in de toekomst, zoals bijvoorbeeld 3D printen en virtual reality. 2020 mag dan wel het jaar zijn van de energietransitie, maar we zijn we er nog lang niet! 

Dat blijft goed hangen bij de cursisten. Die gaan in de middag verder met hun casussen en mogen daarvoor de hulp inroepen van een aantal experts, te weten Bas van de Griendt (NRP Circulair), Marc Hopman (croonwolterendros), Cor Brabander (alumnus, ABT) en Mischa Andjelic (IMd). Er is werk aan de winkel.