Column Ninke Happel: Weg met de bouwopgave! Hallo duurzame ruimte!

Afgelopen week droeg ik bij aan de NNAU (New Narratives for Architecture and Urbanism) bijeenkomst van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR). Het was een fijne avond waarin met een volle zaal werd teruggeblikt op de tentoonstelling ‘Nature of Hope’ en we samen met Rijksadviseur Jannemarie de Jonge uitgangspunten formuleerden voor een nieuwe duurzame bouwcultuur.

Alle architecten in de zaal deden hun best om antwoorden te formuleren op de vraag hoe we duurzaam kunnen bouwen. Tijdens de bijeenkomst bekroop mij een ongemakkelijk gevoel. Want hoe innovatief ook, het is business as usual. Het ontwerpend vermogen blijft gericht op een bouwproductie, maar dan biobased of carbonnegatief. Weinig gevestigde architecten lijken zich af te vragen of we wel de juiste vraag aan het beantwoorden zijn.

Tekst gaat verder onder de afbeelding 

In de zaal zaten ook veel jonge architecten. Een aantal van hen heeft zich verenigd in de Dutch Architects Climate Action Network (ACAN NL). Eén van hen, Jasmine Montina, legde de vinger op de zere plek. Ze vroeg aan de volle zaal om de hand op te steken als je een besluitvormende functie vervulde binnen een architectenbureau. Ze riep hen vervolgens op om niet het eigen bedrijfsbelang maar het klimaat voortaan op nummer één te zetten. Bij elke beslissing. Immers, zo was haar uitleg, dát is in ons aller belang. “En o ja”, adviseerde ze ons, “luister eens wat vaker naar een junior architect”.

“Misschien moeten we ons als architecten en andere bouwers ons bescheiden opstellen.”

In de tentoonstelling ‘Hoe willen we bouwen?’ (die voornamelijk door junior architecten van de ontwerpbureaus uit het Keilepand is gemaakt), keken we om een antwoord op de titelvraag te formuleren eerst honderd jaar terug. We ontdekten wat we al lang wisten; dat de bouw in honderd jaar tijd vierenhalf keer zoveel materiaal, veel meer verschillende soorten en vooral ook veel vervuilender materiaal is gaan gebruiken om één persoon te huisvesten. “Mmmmm, misschien moeten we als architecten en andere ‘bouwers’ ons bescheiden opstellen en even geen duurzame voorspellingen doen,” was onze concluderende gedachte voor de tentoonstelling.

Wij hebben daarom veelzeggende quotes van bekende denkers verzameld. Die gingen allemaal over de toekomst van de gebouwde omgeving, maar nooit over een bouwopgave. De quote van Yamina Shaheb, hoofdauteur van het recentse IPCC-rapport, zal voor altijd met mij meereizen. Zij zegt: “Each city should first look at how many buildings are unused and work on repurposing them. And if there is a need, we may build a little bit.”

Dus renovatie en hergebruik vóór (nieuw) bouwen. Maar bouwen is echt overál. Neem bijvoorbeeld Platform Woonopgave. Deze groeiende alliantie van ontwerpende denkers heeft een alternatief antwoord op de wooncrisis geformuleerd. De zoekende blik is daarbij vooraleerst gericht op de bestaande gebouwenvoorraad. De leegstand is namelijk groter dan de woningnood. Ondanks deze duurzame grondhouding, komt het platform voor veel onderzoekssubsidies niet in aanmerking. Je moet bijna altijd kunnen aantonen dat het voorgestelde onderzoek leidt tot of bijdraagt aan een bouwopgave ten einde de woningcrisis te lijf te gaan.

En dit is geen incident. Nagenoeg elke ontwerptender is gericht op een bouwwerk als eindresultaat. Het woningdebat wordt gedomineerd door bouwaantallen. In Rotterdam heeft het beleid om voldoende woningen te realiseren zelfs de veelzeggende titel ‘doorbouwakkoord’. Gelukkig wel met een aanvullend plan van aanpak met de titel ‘duurzaam doorbouwen’.

Afgaande op de aanwijzing van Yamina Shaheb is er, alle goede bedoelingen ten spijt, bij al deze voorbeelden steeds sprake van een contradictio interminis. Als we echte duurzaamheid nastreven, moeten we stoppen met ons denken in dienst te stellen van de bouwproductie en ruimtelijke behoeftes voortaan prioriteren boven bouwbehoeftes.

Dus weg met de bouwopgave, hallo duurzame ruimte!