Eiland van Brienenoord
Projectomschrijving
Het Eiland van Brienenoord was een onontdekt eilandje in de Nieuwe Maas, dichtbij het centrum van de stad. Met een nieuwe inrichting en twee nieuwe bruggen heeft de gemeente Rotterdam een natuurlijker en toegankelijker openbare ruimte toegevoegd aan Rotterdam.
Na de transformatie van het eiland is gebleken dat getijdennatuur een wezenlijke toevoeging is aan de stad. Daarmee blijkt het eiland een goed voorbeeld en inspirator voor andere getijdenparken en oeverontwikkelingen voor alle steden en dorpen langs de Nieuwe Maas.
Het eiland heeft 1,7 kilometer natuurvriendelijke oevers gekregen met ruimte voor getijdennatuur. Deze oevers verhogen de waterkwaliteit en biodiversiteit in de Nieuwe Maas. De getijdenatuur is karakteristiek voor de ligging in de delta, het trekt nieuwe planten en dieren aan die op de grens van eb en vloed leven. De bezoeker kan van dichtbij de dynamiek van dit getijdenlandschap ervaren. De Nieuwe Maas is de enige rivier in Nederland waar de invloed van eb en vloed nog zo groot is. Het Eiland van Brienenoord is geen aangeharkt stadspark, maar een getijdenpark met ruimte voor mens en natuur. Kinderen mogen van de paden af en sjouwen hier met takken en boomstammen.
Juryoordeel
“Echt een project van deze tijd”, dat is hoe de jury het Eiland van Brienenoord typeert. Ze plaatst het project in de groeiende aandacht die er is voor het ruimte geven aan – en werken met de natuur. Er zijn in de loop der jaren veel plannen geweest voor het eiland. Zo zouden er woningen worden gebouwd en zijn er plannen geweest voor een hotel. Uiteindelijk heeft de natuur voorrang gekregen. Het Getijdenpark laat zien tot welke kwaliteit dat kan leiden. Het eiland ligt midden in het deltalandschap. De verbinding van de Nieuwe Maas met de zee wordt door het toelaten van de dynamiek van eb en vloed weer zichtbaar en beleefbaar. Door het afgraven van de oevers kan daar de getijdennatuur tot ontwikkeling komen, wat bijdraagt aan de biodiversiteit en dieren als bevers en vissen aantrekt. Met wandelpaden, uitzichtpunten, een natuurspeeltuin en zelfs een zwemgelegenheid nodigt het eiland uit tot allerlei vormen van recreatie.
“Stadsbewoners en de natuur worden weer dichter bij elkaar gebracht door het ontdekken en ervaren centraal te stellen”
Ontspannen omgang met natuur, recreatie en beheer
Het toelaten van de ‘wilde natuur’ brengt nieuwe vragen met zich mee over beheer en handhaving. Bijvoorbeeld: welke richtlijnen en regels moeten er zijn voor bezoekers? Bij het Eiland van Brienenoord heeft de gemeente nadrukkelijk gekozen voor impliciete regels voor wat er wel en niet mag. Ook hier is het karakter van de natuur zelf (in dit geval de getijdenwerking) indirect en subtiel sturend voor het gebruik. Zo zijn de lagergelegen delen van het eiland niet toegankelijk tijdens vloed. Het ontbreken van verlichting maakt dat het gebied na zonsondergang niet uitnodigt tot verblijf. De jury is enthousiast over deze aanpak, waaruit duidelijk de wens van de gemeente spreekt om stadsbewoners en de natuur weer dichter bij elkaar te brengen, juist door het ontdekken en ervaren centraal te stellen. Bestaande stadsparken kunnen volgens de jury veel leren van deze ontspannen omgang met natuur, recreatie en beheer. De jury is nieuwsgierig of er op den duur spanning zal ontstaan tussen de rust waar de natuur bij gebaat is en de behoefte van stadsbewoners aan beleving en recreatie. Een samenspel waarbij het uiteindelijk zal draaien om het vinden van een balans. Om dat goed te beoordelen, heeft het project nog tijd nodig.
Het lef van stapsgewijs ontwikkelen
Het experimentele karakter van het project spreekt de jury erg aan. Het is een tendens die ze in deze editie van de Gulden Feniks bij meer inzendingen ziet en die ze toejuicht: stapsgewijs ontwikkelen, ervaren, kijken hoe iets uitpakt en aanpassen waar nodig. Zonder het eindresultaat vooraf te stevig vast te prikken, maar wel door vast te houden aan de missie. Dat is kwetsbaar voor een opdrachtgever die daarmee veel onzekerheden toelaat, maar juist dat draagt volgens de jury uiteindelijk bij aan de kwaliteit en robuustheid van de ontwikkeling. De jury onderstreept hoe waardevol het is dat een gemeentelijke dienst dit project zelf heeft kunnen ontwikkelen, doordat het de kennis en kunde hiervoor in huis heeft. Dat is tegenwoordig helaas lang niet vanzelfsprekend. In de toekomst hopelijk steeds meer, met de groeiende aandacht die er is voor publieke waarden (zoals duurzaamheid en leefbaarheid) bij de inrichting van de fysieke leefomgeving. Overheden hebben een belangrijke rol om actief vorm te geven aan dat publieke belang op de lange termijn.
“Een project dat ruimte geeft aan – en werkt met de natuur”
Klimaatadaptief ontwerpen
Naast nieuwe getijdennatuur vormt het eiland tevens een natuurlijke buffer voor het achterliggende, binnendijks gebied wanneer de zeespiegel stijgt. De jury is benieuwd hoe dit op de lange termijn zal uitpakken. Hoeveel bescherming biedt het park voor de achterliggende wijken wanneer de zeespiegelstijging doorzet en mogelijk sneller gaat dan verwacht? Op welke termijn wordt het (te) spannend? En moet de natuur dan toch weer ingedamd worden? Of zal het eiland dan helemaal verdwijnen?
(Re-)Wildcard van de jury
Het Getijdenpark Eiland van Brienenoord krijgt van de jury de Wildcard, die ze voor de gelegenheid heeft omgedoopt tot Re-Wildcard. Hoewel als ‘groen project’ voor de Gulden Feniks wellicht een wat vreemde eend in de bijt, is het volgens de jury een terechte winnaar. Het is een project waar veel van te leren valt, een echte inspiratie. En een sterk pleidooi voor minder bouwen!
Inzender
Gemeente Rotterdam
Betrokken partijen
Rijkswaterstaat
ARK Rewilding Nederland
H+N+S Landschapsarchitecten
Van Oord
Foto
Arnoud Verhey