De Kunstwerf
Projectomschrijving
De Kunstwerf is het onderkomen van 4 verschillende theater- en dansgezelschappen. De gezelschappen repeteren en bouwen hier aan hun voorstellingen die ze opvoeren in verschillende theaters. Voor ieder gezelschap een eigen voordeur, ontvangstruimte, oefenruimte, werkplaats, opslag, keuken en een eigen kantoor. In het programma ontbrak de ruimte voor ontmoeting tussen de gezelschappen onderling en de inwoners van de stad. Daarom staat in het plan voor de Kunstwerf niet de theaterzaal, maar de publieke ruimte centraal. De ruimte aan de “achterkant” van het gebouw is zo groot als mogelijk gemaakt, om deze te kunnen inzetten als publieke binnentuin.
Deze Hortus Conclusus wordt het ontmoetingspunt door het ontbreken van een hoofdpodium. De arcades doen dienst als de theatergangen. In de tuinmuren zijn zitjes verwerkt die verwijzen naar de loges van de zaal en in de tuin, ontworpen door Piet Oudolf, ligt een intiem amfitheater waar kan worden gesproken in het openbaar.
Het gebouw bevindt zich op het industriële CIBOGA-terrein. Op deze plek heeft vanaf 1900 een gasfabriek gestaan. Het was een omsloten terrein met een reeds afgebroken muur als scheiding. De muur is zowel het verbindend als het scheidend typologisch middel. De publieke binnentuin is omsloten door de muur en vormt de basis van de gevel. De muur die het gebouw vormt, verspringt in hoogte waardoor het verbijzonderingen, zoals poorten en entrees, accentueert. Deze poorten articuleren overgangen.
De tuin is de plek die publiek en acteur gemeen hebben en die zicht biedt op de interieurs waar de acteurs geconcentreerd oefenen voor hun handelingen in de openbaarheid. De architectonische middelen die gekozen zijn in het ontwerp voor de Kunstwerf staan in dienst van de publieke ruimte. Een ruimte die zorgt voor beslotenheid, intimiteit, maar bovenal zichtbaarheid. Deze zorgt voor een voortdurende ondervraging van verbeelding en werkelijkheid.
Juryoordeel
“Is het nou een gebied of een gebouw?” Dat is een van de vragen waarmee de jury De Kunstwerf binnenstapt. Het ontwerp bestaat uit vier abstracte volumes rondom een centraal binnenhof. De jury is enthousiast over de openheid van het ontwerp en de relatie die het aangaat met het omliggende gebied. Het ontwerp bouwt voort op een muur die het terrein in het verleden omsloot en creëert verschillende doorkijkjes en verbindingen door middel van poorten en entrees. Tijdens het bezoek aan De Kunstwerf ervaart de jury het ‘kruip-door-sluip-door”-effect van de ingrepen en ze kan zich dan ook goed voorstellen dat mensen door De Kunstwerf heen wandelen op hun route en dat het gebouw daarmee verbindend werkt. Dat het terrein geen hoofdentree heeft, versterkt de makkelijke betreding van het gebied.
“De jury prijst de keuze om in lagere volumes te bouwen en daarmee de overgang tussen het bestaande en het nieuwe subtiel en organisch te maken”
Positieve invloed op de omgeving
De open structuur had direct effect in het gebied. In navolging van de toegankelijkheid van De Kunstwerf, heeft ook het naastgelegen Universitair Medisch Centrum Groningen haar omheining verwijderd en de buitenruimte daarmee publiek toegankelijk gemaakt. De jury ziet hoe het ontwerp van De Kunstwerf de gebiedsontwikkeling positief beïnvloedt. Dat geldt ook voor de keuze van de ontwerpers om af te wijken van de volumes die in de oorspronkelijke opdracht zaten. De jury prijst de keuze om in lagere volumes te bouwen en daarmee de overgang tussen het bestaande en het nieuwe subtiel en organisch te maken. Waar de jury niet unaniem van overtuigd is, is de keuze om een groot deel in beton te bouwen. Is daar, zelfs met de verstevigingsopgave indachtig, in een tijd waar duurzaamheid hoog op de agenda staat, geen schoner alternatief voor te vinden?
Stimulering van de ontmoeting
Om ontmoeting te stimuleren, tussen de gebruikers van het gebouw onderling (vier theater- en dansgezelschappen) en tussen gebruikers en bezoekers, is de openbare ruimte tot centraal element in het ontwerp gemaakt. Een uiting daarvan is de publieke binnentuin die aan de achterkant van het gebouw is aangelegd (een ontwerp van Piet Oudolf). De tuin is te gebruiken door passanten en tevens ontworpen als een ‘klein openluchttheater’ voor de theatergezelschappen. De jury vindt het ontwerp van de tuin prachtig. Waar ze benieuwd naar is, is hoe het ontwerp aansluit bij de wensen en de cultuur van de gebruikers. Is de tuin niet te netjes en te weinig open om dienst te doen als spontane ontmoetingsplek? Werkt de tuin in dat opzicht in de praktijk zoals bedacht in het ontwerp?
“Terugkomend op de vraag of De Kunstwerf nou een gebouw of een gebied is, ziet de jury een nieuwe interpretatie van het schaalniveau: het gebied als ‘gebouw rondom”
Een nieuw gebied in een bestaand gebied
De jury heeft complimenten voor de rol die de gemeente in het traject heeft gespeeld. Met het aanwijzen van deze plek als nieuw thuis voor vier theater- en dansgezelschappen die voorheen verspreid over de stad zaten, maakte de gemeente de weloverwogen keuze om serieus te investeren in cultuur en een extra impuls aan het gebied te geven. Terugkomend op de vraag of De Kunstwerf nou een gebouw of een gebied is, ziet de jury een nieuwe interpretatie van het schaalniveau: het gebied als ‘gebouw rondom’, waardoor een nieuw gebied in een bestaand gebied ontstaat.
Inzenders
Studio Donna van Milligen Bielke en Ard De Vries Architecten
Betrokken partijen
Studio Donna van Milligen Bielke & Ard de Vries Architecten
Piet Oudolf
Delta Vormgroep
Deerns
ABT Wassenaar
Draaier en Partners
Geveke | Eelde
Croonwolter&dros
Foto
Stijn Bollaert