Stadhuis en Raadzaal

>> Direct naar het juryoordeel

Projectomschrijving

Aangepast aan de nieuwe werkwijze van de ambtelijke organisatie, biedt het stadhuis de stad en haar bestuur een gastvrij en gepast podium, waarbij het historisch monument in haar oorspronkelijke allure is teruggebracht.

Ankerpunt in de renovatie is het ontwerp van J.C. Blaauw uit 1935 met zijn karakteristieke typologische opzet en de tweeledige bekleding van het betonnen casco. Waar de buitenzijde bekleed met baksteen aansluiting zoekt bij de historische zestiende-eeuwse renaissancegevel aan de Breestraat en de omringende historische bebouwing, kent de binnenzijde een rijk materialenpalet met marmer vloeren en wanden, houten lambriseringen en stucwerk plafonds en diverse decoraties zoals het houten inlegwerk van Escher.

In de renovatie is gekozen voor een assimilerende benadering waarbij oud en nieuw leesbaar zijn zonder dat zij contrasteren. Zo worden de bestaande marmeren vloeren aangevuld met terrazzo, waarbij het historische patroon wordt voortgezet, en worden in de belijning van het stucwerk de proporties van de wandbekleding doorgezet. De indeling van het gebouw en de installaties zijn volledig aangepast, met werkruimtes op de zolders, een nieuwe publieksontvangst in de stadsfoyer, een nieuwe commissiekamer en vergadercentrum en een openbare tuin in de binnenhof waar de glazen overkapping uit de jaren negentig is verwijderd. Deze tuin, met daarin een tulpenboom zoals Boerhaave die ooit plantte in de hortus botanicus, vormt samen met het stadhuisplein de verbinding met de stad en haar rijke verleden en nodigt burgers en gasten uit in het bestuurlijk centrum van de stad.

Het ontwerp voor het vernieuwde stadhuis van Leiden is gemaakt door de ontwerpcombinatie Office Winhov en Studio Linse. De tuin in het binnenhof is een ontwerp van H+N+S Landschapsarchitecten. 

Projectomschrijving Raadzaal

Na een grote brand in 1929 heeft architect Blaauw een nieuw stadhuis ontworpen achter de overgebleven voorgevel. Gebouw, interieur, meubilair en kunst zijn in samenhang ontworpen als Gesamtkunstwerk. Intensief gebruik en veranderingen in de werkwijze van de gemeente maakten een renovatie noodzakelijk. De renovatie van de raadzaal werd tegelijk uitgevoerd met de renovatie van andere delen van het stadhuis. deMunnik-deJong was verantwoordelijk voor de Raadzaal, Office Winhov ontwierp de vernieuwing van het stadhuis.

De zaal is op drie punten aangepakt:  

Ten eerste zijn de monumentale afwerkingen van de Raadzaal hersteld en gerestaureerd. De in de loop van jaren ad-hoc aangebrachte oplossingen voor (audiovisuele) installaties zijn verwijderd. De vervuilde monumentale wandbespanning is gereinigd en hersteld. De gehavende tafels en stoelen zijn gerepareerd en opnieuw gestoffeerd. En de lederen plafondpanelen zijn ontdaan van de laag witte kalk en vervuiling. 

Daarnaast is de zaal toekomstbestendig gemaakt door het aantal zitplekken te vergroten en nieuwe audiovisuele installaties te integreren. Hierbij is ook de verlichting aangepast waardoor beeldopnames en videovergaderen mogelijk is gemaakt. De nieuw aangebrachte gordijnen, licht- & zichtwering spelen hierin een belangrijke rol.

Als derde is een ontbrekende laag van verfijning toegevoegd die door Blaauw weliswaar was aangeduid op tekening, maar die nooit is ontworpen of gerealiseerd. De zaal is namelijk versneld in gebruik genomen na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Er zijn wel initiatieven geweest om de zaal verder af te maken, maar zonder succes. 

Blaauw had plannen voor wandlampen en een kroonluchter, maar deze zijn nooit uitgevoerd. deMunnik-deJong architecten heeft in nauw overleg met de RCE en de Welstands- en Monumentencommissie een ontwerp gemaakt voor deze laatste laag. De kroonluchter, wandlampjes en stoffering zijn een hedendaagse afleesbare toevoeging waardoor de zaal weer lange tijd vooruit kan als representatieve ruimte voor de stad Leiden. 

Juryoordeel

Het Stadhuis van Leiden kent een lange geschiedenis. Het gebouw bestaat al sinds de veertiende eeuw en heeft sindsdien verschillende grote en kleinere ingrepen ondergaan. De gelaagde geschiedenis van het gebouw werd het startpunt voor de renovatie.  

Ingrepen passend bij de bestaande architectuur
De jury heeft veel waardering voor de zorgvuldigheid waarmee het ontwerpbureau de renovatie heeft aangepakt. Er is grondig onderzoek gedaan naar de historie van het gebouw en het eerdere ontwerp van architect C.J. Blaauw uit 1935. De jury ziet dit terug in de ontwerpkeuzes die zijn gemaakt. Daartoe hoort bijvoorbeeld de sloop van de enkele decennia geleden aangebrachte overkapping van de binnenplaats waardoor deze weer als buitenruimte kan worden gebruikt. De ingrepen passen naadloos in de bestaande architectuur en komen mede daardoor heel vanzelfsprekend over, “bijna terloops”. De jury benadrukt dat die subtiliteit als bescheidenheid een enorme kwaliteit is bij het renoveren van (monumentale) panden. Het toont het vakmanschap.

Hoe oud en nieuw met elkaar communiceren
Naast de renovatie is het gebruik van het gebouw aangepast aan de eisen van deze tijd. Daarvoor waren verschillende nieuwe ingrepen noodzakelijk. In het geval van het openbreken van de dakramen in de centrale hal betrof dit niet zozeer een nieuwe ingreep als wel het uitvoeren van een eerder door Blaauw ingetekend, maar niet uitgevoerd onderdeel van het ontwerp. De jury is onder de indruk van de nauwkeurigheid waarmee oud en nieuw met elkaar communiceren. Dat geldt voor bijvoorbeeld de stucwerkkolommen op de begane grond, waar met een inkeping in het stucwerk de overgang van oud naar nieuw subtiel zichtbaar wordt gemaakt. Maar het geldt ook voor de materiaalkeuze in het hele gebouw die aansluit bij het oorspronkelijke palet van Blaauw, zoals in de keuze voor terrazzovloeren die aansluiten op het oorspronkelijke marmer. 

Zorgvuldige renovatie van de raadzaal
Een belangrijk onderdeel binnen de renovatie betrof de restauratie en renovatie van de raadzaal. Die is uitgevoerd door een ander bureau en werd gelijktijdig met de renovatie van het gehele stadhuis uitgevoerd. De jury ziet ook in de raadzaal de zorgvuldigheid waarmee de renovatie is aangepakt en de tijd en aandacht die de ontwerpers hebben gestoken in het onderzoeken, herstellen of juist bewust vernieuwen van de verschillende elementen van de ruimte. Ze is onder de indruk van de innovativiteit en creativiteit van de ontwerpers om de beide (monumentale) hoekvormige raadstafels op de punt doormidden te zagen en door middel van het toevoegen van een nieuw hoekelement, meer zitplekken te creëren voor de in aantal gegroeide raad.  

Vormgeven aan democratie
Aan de oorspronkelijke indeling van de raadzaal zijn geen aanpassingen gedaan. Dat is ook veelal niet mogelijk, omdat er veel regels zijn voor de inrichting ervan. Toch vraagt de jury zich af of de huidige opzet, waarbij het college van B&W verhoogd zit en burgers wat ‘achteraf’ op een balkon, nog wel passend is in een tijd waarin openheid van bestuur en gesprek tussen overheid en burgers zo hoog op de agenda staan.  

Dezelfde vraag kan worden opgeworpen voor het stadhuis zelf, dat met het uitplaatsen van de publieke functies het directe contact minder vanzelfsprekend maakt. Dat is misschien niet zozeer een gesprek over het ontwerp, want binnen de gegeven kaders hebben de ontwerpers de renovatie vakkundig uitgevoerd, maar een breder gesprek over hoe we vorm willen geven aan democratie. Maar vooral gunt de jury elke inwoner van Leiden de kans om haar prachtig gerenoveerde Stadhuis te bezoeken.  

Inzenders
Office Winhov, deMunnik-deJong architecten

Betrokken partijen
Studio Linse
Gemeente Leiden
Du Prie Bouw & Ontwikkeling
H+H+S Landschapsarchitecten
Van Rossum Raadgevende Ingenieurs
Nelissen Ingenieursbureau b.v.
BuroMees
Licht Joost de Beij
Roos Soetekouw
EPOS media
Nelissen Ingenieursbureau b.v.
Tetterode
Du Prie Bouw & Ontwikkeling
BRI Groep
HD maatwerk interieur