Een bezoek aan de natuurinclusieve wijk Kerckebosch in Zeist

Donderdag 25 mei bezochten we de wijk Kerckebosch in Zeist, samen met een groep van ongeveer 30 vertegenwoordigers van verschillende NRP-partners en andere belangstellenden. De toekenning van de NRP Gulden Feniks, categorie gebiedstransformatie, in 2022 was de directe aanleiding hiervoor. Het bood nieuwsgierigen de gelegenheid om de lovende woorden van de jury te verifiëren en zelf van het project te leren. Gedurende de middag werd de succesvolle herstructurering nader toegelicht tijdens verschillende presentaties van een aantal directe betrokkenen en een uitgebreide wandeling door het gebied. JaapJan Berg blikt terug op de excursie.

Herrezen 

Uit het welkomstwoord van wethouder Angèle Welting werd, naast terechte trots op het bereikte resultaat, goed duidelijk welke indrukwekkende stappen hier sinds het principebesluit uit 2003 zijn gezet. In het begin van de planvorming werd de wijk uit de jaren vijftig en zestig gezien als zorgenkind. Kerckebosch stond synoniem voor een rigide en gedateerde stedenbouwkundige structuur, versleten woonflats en redelijk wat sociaal-maatschappelijke problemen. Die status zorgde voor ruimtelijke en sociale segregatie in de wijk en een ongewenst contrast met aangrenzende buurten. De inzet van de gemeente en wooncorporatie Woongoed Zeist richtte zich daarom op het vergroten van inclusiviteit. Bestaande, harde grenzen in de wijk, tussen de wijk en het dorp én het aangrenzende boslandschap dienden zachter te worden. Dit om het toekomstige Kerckebosch beter bereikbaar en weer aantrekkelijk te maken.

Natuurinclusief

De gebiedstransformatie vond plaats vanuit de overtuiging dat het niet uitsluitend om het bouwen van woningen ging, maar ook om het bouwen van een gemeenschap. Daarom stond het laten terugkeren van bestaande bewoners steeds centraal in de nu 15 jaar durende herstructurering. Een sterk sociaal plan, dat bij aanvang van het traject werd opgesteld, zorgde voor garanties op dit gebied. Sterker, veel bewoners konden als gevolg hiervan een stap maken in hun wooncarrière. Ook de vergroting en verrijking van de groene omgeving droeg bij aan de ingrijpende en inclusieve opwaardering. Volgens Evert-Jan Roelofsen, directeur van de wijkontwikkelingsmaatschappij, is een groene woonomgeving goud waard: ‘groen woongeluk laat zich direct vertalen in gezondheid’.

De investeringen hebben inmiddels hun vruchten afgeworpen met een actieve en zeer betrokken wijkvereniging waarin bewoners per deelgebied meedenken met de verdere ontwikkeling van de wijk. Linda Troost van Beaumont Communicatie & Management is sinds 2005 betrokken bij het participatieproces en ziet in de betrokkenheid een duidelijke bevestiging. Troost: ‘Draagvlak is een continu proces en geen trucje’. Bewoners zijn nu actief en in relatief groten getale betrokken om de gedaanteverwisseling van Kerckebosch ook naar de toekomst als ambassadeurs uit de dragen en te bewaken.

Sterk team

Het succes van Kerckebosch schuilt zodoende nadrukkelijk in het verbinden van verschillende hoofdrolspelers, het verbreden van de opgave en het investeren in een sterk team dat jarenlang betrokken was. Welting: ‘Hier was en is een team actief dat samen kan bouwen, in plaats van steeds opnieuw met elkaar te moeten onderhandelen’. Voor de gemeente betekende dat, als één van de partners in de wijkontwikkelingsmaatschappij, een betrokkenheid op afstand én op basis van vertrouwen. Deze samenwerkingsvorm, waarin de gemeente dus niet een centrale rol speelde, vormde een belangrijke bijdrage aan het succes van proces én resultaat. Het creëerde een langdurige betrokkenheid en versterkte daarmee het commitment. De wijkontwikkelingsmaatschappij functioneerde als één adres. Dat schiep helderheid voor bewoners met vragen. Een frustrerende zoektocht naar het juiste loket (gemeente, corporatie of bouwer) werd zo vermeden.

De wijze van samenwerken en het vertrouwen leidde ook tot inventieve oplossingen. Zoals bij het wijkcentrum Binnenbos waarbij beschikbare middelen voor alle sociaal-maatschappelijke en economische programma’s op het gebied van welzijn, gezondheidzorg en scholen bij elkaar werden gevoegd. Met een juiste timing én een voor de ontwikkelingsmaatschappij voordelige aanbesteding is vervolgens een surplus gerealiseerd. Roelofsen: ‘Het is een goed voorbeeld van kansen pakken wanneer die zich voordoen’.

Ruimtelijk canvas

Tijdens de rondleiding laten ontwerpers, Ronald van den Bedem van NRP-partner AG NOVA Architecten en Jakob Grambouw van Wurck stedenbouwkundigen, het resultaat zien van de geboden denk- en ontwerpruimte. Binnen een, deels gerevitaliseerd, groen-ecologisch raamwerk zijn zes verschillende deelgebieden ontstaan waartussen de natuur de wijk ‘inspoelt’. Zowel de nieuwbouw als de geherstructureerde flat ontlenen nu hun kwaliteit aan de nabijheid van het landschap. Dat het Utrechts Landschap als partner deels het beheer verzorgt, bevestigt die meerwaarde.

Het succes van dit en andere resultaten kwam soms pas na verloop van tijd of na zorgvuldige afwegingen tot stand. Dat het team steeds probeerde uit te gaan van wat wèl mogelijk was heeft enorm geholpen. Ook was vaak het credo om klein te beginnen en om kleinere stappen te nemen. Dat hielp, bijvoorbeeld, om ontwikkelaars te overtuigen die het project in de eerste jaren als een risico beschouwden.

Bij het ontwerpen van de wijk heeft, naast de kwalitatieve opwaardering en verrijking van de bestaande en nieuwe woonarchitectuur, ook het creëren van een ‘ruimtelijk canvas’ voor verdere sociale duurzaamheid een belangrijke rol gespeeld. Van den Bedem: ‘Bij veel details hebben we steeds een sterke verwevenheid tussen bos en buurt, tussen verschillende onderdelen en functies in de wijk én tussen bewoners voor ogen gehad’.

Vanzelfsprekend

De optelsom van de geboekte resultaten maken Kerckebosch tot een succesvolle en aantrekkelijke wijk. Dat omvat ook het aspect van de bij aanvang beoogde inclusiviteit. Een groot aantal bewoners keerde immers met plezier terug in een getransformeerde wijk waar het onderscheid tussen sociale huur- of koopwoningen in veel gevallen nauwelijks zichtbaar is. De mix van woningtypes, van oude en nieuwe bewoners te midden van een overdadig boslandschap biedt nu een heel vanzelfsprekende en aangename indruk. Eigenlijk alsof Kerckebosch er altijd zo heeft uitgezien…

De foto’s zijn gemaakt door Paulus van Dorsten.