NRP partner het Restauratiefonds houdt monumenten springlevend

Kees-Jan Dosker steekt van wal: “Het Restauratiefonds is 35 jaar geleden opgericht, vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het doel was om een duurzame financieringsvorm uit te zetten voor de financiële ondersteuning van rijksmonumenteigenaren. Er is daarvoor destijds een aparte stichting in het leven geroepen die ook de middelen meekreeg, om in de vorm van leningen de financiering van de restauratie van rijksmonumenten te verzorgen. Dat zogeheten revolverend financieren is een succesformule gebleken, want doordat de financiële middelen in de vorm van leningen werden uitgezet, kwam het geld weer terug in de vorm van rente en aflossing. Daarmee kon vervolgens de volgende monumenteigenaar geholpen worden. Op die manier is de trein gaan rijden en zijn er inmiddels al meer dan 13.000 monumenten gerestaureerd, verduurzaamd of herbestemd en staan deze er weer goed bij! En wordt de eerste euro inmiddels alweer voor de vierde keer uitgeleend.

Een monument moet beleefd en gebruikt worden

Er zijn in Nederland zo’n 120.000 monumenten, waarvan de ene helft het etiket rijksmonument heeft en de andere helft met name het etiket gemeentelijk monument. Onze missie is heel overzichtelijk: ieder monument in Nederland springlevend. Door het heel duidelijk te stellen, is het ook meteen helder wat onze rol is. Naast onze oorspronkelijke hoofdopdracht van restauratie, is ook verduurzaming en herbestemming heel relevant geworden. Wij geloven dat alleen restaureren, dat wil zeggen het op elkaar houden van de stenen, geen zin heeft. Je moet er echt voor zorgen dat een monument gebruikt en beleefd wordt. Alleen dan houd je het springlevend. Daar maken wij ons iedere dag weer sterk voor.”

Restaureren, verduurzamen en herbestemmen

Kees-Jan vervolgt: “Wat wij doen is zorgen dat die missie gerealiseerd wordt, met drie hoofdbewegingen: restaureren, herbestemmen en verduurzamen. Als primaire taak hebben we het financieren en het uitbetalen van subsidies. Vaak lukt het eigenaren niet om de financiering bij een reguliere bank voor elkaar te krijgen. Dan worden wij gevraagd om nog dieper te kijken en meer maatwerk te leveren en zo te kijken of we toch een financiering in kunnen brengen. Dat is vaak tegelijkertijd ook een motor voor andere financiers. “Als het Restauratiefonds meedoet dan zijn wij ook bereid”, is dan vaak de reactie en dan begint het motortje te lopen. Omdat we een nichespeler zijn in een nichemarkt weten gelukkig nagenoeg alle bezitters of verwervers van een monument ons te vinden. Maar het is wel eens voorgekomen dat ik een ontwikkelaar van een kerk tegenkwam die vertelde dat de financiering heel ingewikkeld was, maar niet van ons bestaan wist. Dan baal ik wel, want wij hadden hem heel goed kunnen helpen.”

Kennisniveau verhogen

“Naast het verstrekken van subsidies en leningen, behoort het versterken van het draagvlak en het verhogen van het kennisniveau over erfgoed, en dan met name bij ambtenaren en eigenaren, tot ons takenpakket. Dan doen we richting de 120.000 monumenteigenaren, die een vraag hebben rondom financiering of subsidies of bijvoorbeeld willen weten waar ze moeten zijn voor hun onderhoud. We vervullen ook een soort spilfunctie via Monumenten.nl om eigenaren op weg te helpen waar ze moeten zijn voor hun vraag. Samen met specialistische partners bieden wij daar alles over monumenten onder een dak.”

Erfgoedbeleid realiseren

“We zijn er dus enerzijds voor de eigenaren en anderzijds ook voor de overheidspartners. Die maken Rijksbeleid over erfgoed, ofwel provinciaal of gemeentelijk en willen dat beleid gerealiseerd zien. Zij vragen eigenlijk aan ons: “Wij hebben middelen die we willen vrijmaken voor, bijvoorbeeld, monumenten in onze provincie. Kunnen jullie er met je expertise voor zorgen dat ons beleid wordt uitgevoerd?” We zijn daarmee ook een soort haarlemmerolie die dat proces tussen overheidsbeleid en monumenteigenaren soepel probeert te laten lopen.”

Ziel geven aan een gebied

“Wat ons drijft, is dat we er heilig in geloven dat een monument gezicht geeft aan een dorp of leefomgeving” gaat Kees-Jan verder. “Nederlanders zijn doorgaans ook heel enthousiast en betrokken bij gebouwd erfgoed, vanuit verschillende achtergronden en motieven. Of je nu van religieus erfgoed houdt of agrarisch erfgoed. Als je bijvoorbeeld ziet hoe bijvoorbeeld emoties hoog oplopen als een torenspits verdwijnt, bijvoorbeeld door brand. Neem de toren van de Laurentiuskerk in Weesp. Mensen stonden met tranen in hun ogen toen deze in vlammen opging. Er was een baken uit het dorp verdwenen.”

“Ja, het mooie van ons werkterrein is echt dat monumenten ziel geven aan een gebied”, benadrukt Kees-Jan. “Neem bijvoorbeeld Villa Jongerius. Eromheen wordt nieuwbouw gerealiseerd, maar hoe geweldig is het dat het monument is blijven staan en als het ware een warm hart in het gebied vormt. Zo kun je in de gebiedsontwikkeling ook voortborduren op wat er al is. Het aanwijzen van monumenten is dus absoluut een goede zet geweest.”

Meer lijn in gemeentelijk beleid

“Toch zie je tussen gemeenten wel veel verschil. In de ene gemeente is men heel aandachtig met monumenten bezig en in de andere nauwelijks. Meer lijn daarin zou gewenst zijn. Als ik kijk naar rijksmonumenten, dan staat dat systeem goed. Ook daar moeten we uiteraard nog wel blijven kijken of er wat af of bij moet, maar in de basis staat het. Maar met name op gemeentelijk gebied zou het goed zijn als er meer stroomlijning zou komen. Zodat we voorkomen dat er in een bepaalde periode door de samenstelling in de gemeenteraad een pand wordt gesloopt. Dat kun je niet meer terugdraaien.”

Monumenten zijn al duurzaam

Ook de komende jaren zie ik het restaureren, verduurzamen en herbestemmen in dezelfde vaart doorgaan. En hoe mooi is het om die panden die sowieso al duurzaam zijn, om die nog duurzamer te maken. Een pand dat 150 jaar oud is, al die materialen die daarin gebruikt zijn, die zijn nog steeds in gebruik. Als je dat afzet tegen woningen die gebouwd zijn en na 20 à 30 jaar al weer afgebroken zijn, dan is dat verre van circulair.

En als het verduurzamen van een monument lukt, dan lukt het bij de overige bestaande gebouwenvoorraad zeker ook. Wij zijn er overigens voorstander van om het verduurzamen van erfgoed op logische momenten te doen, dus bijvoorbeeld wanneer er gerestaureerd wordt. Vooral bij grote industriële projecten scheelt dat veel tijd en geld.

Als wij het hebben over duurzaamheid, dan zit dat ook vaak in het gebruik. Hoe ga je om met stookkosten en isolatie? Wij werken samen met Duurzame Monumenten-adviseurs die gespecialiseerd zijn op dit gebied en eigenaren via ons adviseren. Bijvoorbeeld een kerkbestuur dat we, bij voortgezet gebruik, helpen met isolerende maatregelen en de verwarming op andere manier te gebruiken.

Daarnaast dragen wij samen met andere partners in de erfgoedsector in Routekaart Duurzame Monumenten bij aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord door ook monumenten duurzamer te maken.

Kerkenvisie

Een actueel thema dat momenteel speelt is religieus erfgoed. Van de 7000 kerkgebouwen die er zijn, zijn er heel wat leeg komen te staan. Die kerken vormen een grote kostenpost qua onderhoud. Samen met onder andere de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed maakt het Restauratiefonds deel uit van de succesvolle Stuurgroep Religieus Erfgoed. Veel Kerkbesturen, maar ook gemeenten en andere betrokkenen worden gestimuleerd om samen Kerkenvisies op te stellen. Op deze wijze zetten diverse betrokken partijen samen de lijn uit voor het toekomstig gebruik van kerkgebouwen. Vroeger werd er per kerk gekeken, maar je kunt niet overal een yogaschool in vestigen. Aan de hand van de Kerkenvisie wordt er in iedere gemeente naar alle kerken gekeken en balans gebracht in het soort bestemming.

Er zijn al veel mooie voorbeelden waar we een rol in hebben gespeeld, zoals de Cuyperskerk in Sas van Gent en de Gulden Hart kerk in Arnhem, dat van de sloop werd gered. We spelen ook een rol bij agrarisch erfgoed, wat ingewikkelder is. Waar kerken vaak in het centrum liggen met een natuurlijke beweging eromheen, ligt agrarisch erfgoed veelal in het landelijk gebied. Dan is het lastig om daar bijvoorbeeld een bibliotheek in te vestigen. In dat soort gebouwen zijn zorginstellingen vaak geïnteresseerd. Watertorens en molens zijn ook een bijzondere groep waar we ons mee bezighouden, net als waterlinieforten.

Wat we ook echt zien als een belangrijk gerelateerd beleidsthema is de woningbouwopgave. Uiteraard kan een deel van de oplossing in de vorm van nieuwbouw worden gevonden, maar vergeet ook de bestaande, ook monumentale objecten niet! Daar kan vaak veel meer dan vaak wordt gedacht. Kijk voor veel aansprekende voorbeelden eens op onze andere site Herbestemming.nu

Nieuw hoofdstuk aan het verhaal van een monument

Waar ik me wel soms over verwonder, is hoelang iets duurt. Dat heeft niet zo zeer te maken met bureaucratie, maar vooral met de zoektocht om iets te realiseren. Naast verwondering voel ik dan ook bewondering voor de eigenaren die een enorm doorzettingsvermogen laten zien. Of het nu een B&B betreft, die in een oud schooltje wordt gecreëerd of een boerderij die een heel nieuw leven krijgt als woonzorginstelling. Men moet door alle stappen heen. Vaak zijn mensen niet eens gericht op financieel rendement, maar telt vooral maatschappelijk rendement. Vaak is dat rendement ook nog eens dubbel: op de eerste plaats door de nieuwe functie die erin komt, maar ook dat het monument behouden wordt door die nieuwe functie. Wat ik echt steeds tegenkom, is de ongelooflijke passie die in eigenaren zit om aan het verhaal van hun monument een nieuw hoofdstuk toe te voegen. Die passie, daar blijf ik me over verwonderen en vind ik fantastisch om te zien”, besluit Kees-Jan .