Tijdreizen in erfgoed komt steeds dichterbij met Virtual Reality

Je zou Ron van den Ouweland de Nederlandse evenknie van Houette kunnen noemen, want ook hij droomde er vroeger van over de stad te kunnen vliegen. Nu ontwerpt hij in Virtual Reality (VR) scenario’s om monumenten op een andere manier te kunnen beleven: "Sinds ik met VR aan de slag ging, kwam het dromen terug. De magie van VR is het creëren van een compleet andere wereld. In de toekomst wil ik mensen kunnen uitnodigen in een virtuele wereld waar de wetmatigheden van de fysica niet gelden."

Monumenten gedigitaliseerd

Van den Ouweland studeerde Industrial Design aan de TU Eindhoven, gevolgd door een Master Imagineering in Breda. Hij ontwikkelde zich als zelfstandige in eerste instantie in de wereld van 3d-printing. Hij ziet in die techniek nog altijd mogelijkheden voor de bouw- en erfgoedsector, maar laat zich er niet door beperken. "Voor een project over Brabantse topmonumenten vroeg iemand mij: kunnen we iets met 3d-printen in de klas? Ik heb de vraag anders beantwoord, door de vier topmonumenten met behulp van 360-graden foto’s digitaal op te roepen."

In de vorm van een educatieve game, vergelijkbaar met een escape room, liet Van den Ouweland scholieren kennismaken met de Sint-Jan in Den Bosch, het Markiezenhof in Bergen op Zoom, de Grote kerk van Breda en Kasteel Heeswijk. “In elke kamer krijg je een vraag over een ambacht. Als je die goed beantwoordt, ga je door naar de volgende kamer. Uiteindelijk verdien je toegang tot een geheime plek; zo kan je bijvoorbeeld een kijkje nemen in de werkplaats van de restauratoren van het Markiezenhof, terwijl je daar als bezoeker in het echt niet mag komen."

Beeld: Ron van den Ouweland

Geest van het gebouw

Van den Ouweland is de laatste ontwerper die betrokken raakte bij SlotLab. Hij creëert een virtuele beleving die de vier afzonderlijke ontwerpen (haard, kap, licht en lei) bij elkaar brengt. "Ik vind het toffe van SlotLab dat er vrijheid is om de meerwaarde te onderzoeken van alternatieve productievormen."

Van den Ouweland bouwde het volledige slot, dat uit een kasteeltoren, een hoeve en een slotgracht bestond, op basis van historische tekeningen digitaal na. Hij koos echter bewust voor een heel andere verschijningsvorm: "Als je de materialen die het gebouw vroeger had aan het 3d-model toekent, dan krijg je een resultaat dat het 'net niet' is. Bovendien strijk je met zo'n aanpak de mensen die hechten aan de originele verschijning, tegen de haren in. Ik heb daarom gekozen voor een glasachtig materiaal dat als het ware de geest van het gebouw verbeeldt."

Reis door het slot

Bezoekers kunnen straks een reis maken door het 3d-model die begint op het plein van de kasteelhoeve. De blik is gericht op de poorttoren die de ontwerpen van Werkstatt (houtconstructie) en Daria Biryukova (leien dakbedekking) toont. Van den Ouweland: "Je kunt foto’s, video’s en 360-gradenanimaties aanklikken die meer informatie over de twee labs biedt. Zo leer je bijvoorbeeld met welke grondstoffen en ambachten de ontwerpers aan de slag zijn gegaan en welk productieproces ze hebben gevolgd. Als je eenmaal boven in de poorttoren staat, helpt de visuele kracht van VR om het beoogde wow-effect van het ontwerp te ervaren."

Het volgende scenario bevindt zich in het kasteel en leidt naar een knisperend haardvuur. Omdat er in de kasteeltoren vroeger op verschillende verdiepingen haarden zaten heeft hij de reconstructies van architect Thom Schreuder op 12 plekken in de virtuele ruimte geplaatst. “De virtuele bezoeker krijgt zo een goede indruk hoe groot de invloed van de haarden op de beleving van het interieur moet zijn geweest.” De lichtinstallatie die Teresa van Dongen ontwierp met bacteriën uit de bodem van de slotgracht is het laatste lab wat hij heeft gevisualiseerd. Naast een sfeerbeeld van een ruimte verlicht door deze bijzondere lampen kun je in VR straks ook een vlucht maken waarbij je in de slotgracht duikt om bacteriën te vangen.”

Op locatie of vanuit de luie stoel

De aanpak van de ontwerpers richt zich op het onderzoeken van circulariteit en reduceren van de impact op het milieu. Van den Ouweland herkent zich hierin en vindt dat het bouwen van virtuele werelden dat streven ondersteunt. Hij noemt als voorbeeld het concept digital twin, een virtueel model dat de industrie inzet om verschillende scenario’s te testen. “Dat helpt niet alleen om kosten te besparen, maar ook om verspilling te voorkomen.”

Het oproepen van een beleving van cultureel erfgoed op afstand heeft in theorie ook het voordeel dat je niet hoeft af te reizen naar de plek zelf. “Toch komt het gevoel van tijdreizen het sterkst over als je op de locatie bent, omdat je daar op en neer kunt reizen van het heden naar de VR-wereld."

In 2021 - als de IBA Parkstad opent – kunnen bezoekers van Slot Schaesberg de virtuele tour ter plekke beleven. Er zijn dan speciale VR-brillen voor bezoekers beschikbaar. "Met zo'n bril heb je een veel sterkere beleving dan van achter een beeldscherm. We hebben gekozen voor het model Oculus GO dat een 360-gradenbeeld aanbiedt en daarmee je totale blikveld vult. Bij kleine kinderen bijvoorbeeld helpt het als ze niet afgeleid raken door andere indrukken of media." Maar wie nu al nieuwsgierig is, of niet naar Zuid-Limburg kan of wil reizen, kan binnenkort vanuit de luie stoel op een eigen scherm een vereenvoudigde versie van de virtuele tour bekijken.

Beeld: Ron van den Ouweland

Tijdreizen in erfgoed

Hij hoopt dat het project een vervolg krijgt als zijn model voor SlotLab af is: "Ik wil verkennen of de Stichting Landgoed Slot Schaesberg mee wil werken aan een vervolg." Het grote voordeel van het werken met digitale techniek is dat het voor iedereen die ermee om weet te gaan, toegankelijk is. "Anderen kunnen aan mijn model nieuwe zaken toevoegen, van foto's tot en met 360-gradenfilmpjes. Misschien is er wel een vrijwilliger die het leuk vindt om een hyperrealistische versie van het slot na te bouwen, die heeft mijn 3d-model dan gratis ter beschikking om verder mee te bouwen."

Van den Ouweland vindt dat er in de erfgoedsector nog veel toepassingen te ontdekken zijn, met name gericht op toekomstige generaties: "Erfgoed wordt steeds meer digitaal vastgelegd, als je het tot leven wekt, interactief maakt en erop verder bouwt, dan wordt het pas echt spannend. Zeker wanneer je gebruik maakt van luxe headsets die steeds scherper beeld en beter draagcomfort bieden. Dan kan een bezoeker zich volledig in de beleving onderdompelen en voelt het straks echt als tijdreizen.”

Dit artikel is de laatste in de reeks van een serie artikelen over SlotLab. SlotLab is een initiatief van Simone de Waart (Material Sense), Aryan Klein (Slot Schaesberg) en Machiel Spaan (M3H architecten) in het kader van de Internationale Bau Ausstellung (IBA) Parkstad.

Voor meer info over SlotLab, zie https://www.materialsenselab.org/SlotLab

Voor meer info over Slot Schaesberg, zie https://www.slotschaesberg.nl/